Fikret Artan
Asgari fiyat açıklandı. Herkesin aklında ise tek bir soru. “Enflasyon artışı duracak mı? Alım gücümüz yükselecek mi? Yoksa temel eserlere yapılan artırımlar karşısında yeniden maaşlarımız eriyecek mi?” Çabucak yanıtlayalım: “Belli bir mühlet ile kıymetli ölçüde rahatlatacak ve alım güçlerini arttıracaktır. Fakat, bu rahatlamanın tesiri, enflasyon oranlarında kasım ayında başlayan düşme eğilimine karşın, fiyat artışını mazeret ederek eser fiyatlarına vakit geçirmeden gereğinden fazla yüksek fiyat artışları yapan fırsatçılar tarafından, sorumlu kamu kuruluşlarınca alınacak önlemlerle engellenmezlerse, azaltılmış olacak üzere görülmektedir. Bu durum enflasyonun belinin kırılmasının ertelenmesi manasına gelecek ve tabi ki ek fiyat artışlarını gerektirecektir”
2023 yılında uygulanacak Taban Fiyatın açıklanmasının akabinde, herkesin aklına gelen soru, bunun toplumsal bölümlere yansıması ile oluşacak mali tablo ve önümüzdeki periyotta iktisattaki gidişin nasıl etkileneceğidir.
ASGARİ FİYAT ARTIŞLARININ ÇALIŞANLARA YANSIMASI
Çalışanlar açısından baktığımızda, son 1 yılda yapılan yüzde 50 ve yüzde 30’luk iyileştirmeler, yeniden son bir yılda gerek genel enflasyon oranında, gerekse temel besin, kira ve ısınma üzere mecburî harcamalarda meydan gelen yüksek oranlı artışlar sebebiyle büyük ölçüde erimişti.
Bu sebeple, 22 Aralık 2022’de yapılan yüzde 54,7’lik artış minimum ücretlileri direkt, emsal olması bakımından da emekçi statüsünde çalışan bütün bölümleri de dolaylı olarak, aşikâr bir mühlet ile kıymetli ölçüde rahatlatacak ve alım güçlerini arttıracak.
Ancak, bu rahatlamanın tesiri, enflasyon oranlarında kasım ayında başlayan düşme eğilimine karşın, fiyat artışını mazeret ederek eser fiyatlarına vakit geçirmeden gereğinden fazla yüksek fiyat artışları yapan fırsatçılar tarafından, sorumlu kamu kuruluşlarınca alınacak önlemlerle engellenmezlerse, azaltılmış olacak üzere görülmektedir. Bu durum enflasyonun belinin kırılmasının ertelenmesi manasına gelecek ve tabi ki ek fiyat artışlarını gerektirecek.
ÖNCELİKLE BİRTAKIM GERÇEKLERİ ORTAYA KOYALIM
1-Asgari Fiyat artışı, personel fiyatlarının ay sonunda ödenmesi sebebiyle 31 Ocak 2023’te çalışanların alım gücüne yansıyacak. Patron açısından söyleyecek olursak, istihdam maliyetleri bu tarihten sonra artmaya başlayacak, endüstrici, tüccar ve esnafları bu tarihten sonra olumsuz etkileyecek.
Yani, bu tarihten evvel yapılan bütün fiyat artışları etik değil, birebir vakitte büsbütün berbat niyetlidir. Kaldı ki, günlük üretim yapan işletmeler hariç, firmaların birçoklarının stoklarında satışa hazır eserlerin maliyetlerinde, kesimine ve stok tutma müddetlerine bağlı olarak, rastgele bir artış olmayacağı halde artırım yapılması kelam konusu olacaktır.
2- İstihdam maliyetleri, yeniden firmaların faaliyet gösterdikleri bölüme ve emek ağır olup olmadıklarına nazaran etkilenecek. Ülkemizde personellik maliyetlerinin toplam maliyetler içindeki hissesi yüzde 15 ile yüzde 35 ortasındadır. Kestirimi genel ortalama olarak ise yüzde 20 civarındadır.
Yani 100 liralık bir eserde 20 liralık bir personellik maliyetinin yüzde 54,7’lik fiyat artışından etkileneceği ortalama sayı yalnızca 10,94 Liradır. Bir öbür tabirle, taban fiyatta meydana gelen artışın, 1 Şubat 2023’ten sonra, şayet stoklar bitmiş ve yeni üretim kelam konusu ise, sebep olacağı fiyat artışı yüzde 54,7 değil, yüzde 10,94’tür. Emek Ağır bir dalda iddiası personellik hissesi yüzde 35 ise, minimum fiyattaki artış oranının yansıması en fazla yüzde 19,14 olacaktır.
FIRSATILIK VE İSTİSMAR
Diğer maliyet ögelerinden hammadde, güç ve nakliye üzere girdilerin fiyatlarının artmaması durumunda, kelam konusu oranların üzerinde yapılacak her artış fırsatçılık, istismar ve fahiştir.
Burada devreye girmesi gereken kurum Ticaret Bakanlığıdır.
Bakanlık üst seviye vazifelilerinin bugünden hazırlıklarını yaparak, makam odalarında oturmak yerine, şahsen sokağa çıkarak piyasalarda kontrollerini arttırıp, genel toplum ve tüketici menfaatlerini muhafaza misyonlarını yerine getirmelidir.
Çünkü Ücret-Fiyat Sarmalının kesinlikle kırılması gereken kesim, fahiş fiyat artışları yapan, bu tıp “ölü soyucu” olarak nitelendirilebilecek gözü dönmüş güruhtur.
Serbest piyasa iktisadı demek herkesin istediği üzere davranması değil, iktisadın kurallarına nazaran hareket edilmesidir ve başta devletin bürokratları olmak üzere basın ve STK’ya da bu bahiste sorumluluk ve vazife düşmektedir.
3- Taban Fiyat artışı beraberinde kısmen de olsa şirketlerin personel çıkartmalarına ve daha düşük fiyatla kayıt dışı istihdama yönelmelerine sebep olacaktır. Çalışanların haklarını korumak açısından İşsizlik Yardımı devreye girse bile, bu sefer Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı derhal kayıt dışı istidamın önüne geçmek için kontrollerini arttırmalıdır.
4- 2023 yılı Ocak ayında devreye girecek EYT Kanunu ile bu haktan yararlanacaklardan bir kısmı çalışmaya devam etseler de, kesinlikle belirli bir kısmı da emekli olacakları için, Minimum Fiyat artışı sebebiyle işinden olacaklara yeni istihdam alanlarının oluşmasını beklemek yanlış olmayacaktır.
5- 3600 Ek Göstergenin 1 Ocak 2023’te devreye girmesi ile Kamudan ayrılacaklar da yeni istihdama yer açmış olacaklardır.
BÜTÜN BU SAYDIKLARIMIZI PATRON AÇISINDAN İRDELERSEK
1-Asgari fiyatta meydan gelen artışlar patronların maliyetlerini arttıracak, lakin üstte belirttiğimiz üzere bu artış yalnızca istidamın toplam maliyetler içindeki hissesi kadar olacak. Emek ağır bölümler bundan daha fazla, teknoloji ağır firmalar ise daha az etkilenecektir. Tesirin boyutu personellik masraflarının toplam maliyet içindeki hissesine nazaran değişse de bu oran ortalama olarak yüzde 16,4’ü geçmeyecektir ve bu durum belirttiğimiz ölçüde ek enflasyona yol açacaktır.
2- Patron bölümü, meydana gelen personellik ve öbür girdi artışlarını fiyatlarına yansıtacakları için, ciroları ve fazladan yansıttıkları fiyat artışları kadar karları da artacaktır.
3- Gerek minimum fiyat artışı gerekse EYT’den doğacak yüklerin kamu tarafından karşılanması ölçüsünde patronlara olan olumsuz yansımalar azalacaktır. Bu çerçevede 2023 Ocak ayında Hazine ve Maliye bakanlığı tarafından devreye sokulması planlanan düşük faizli kredi dayanağı de Patronların yükünü azaltacaktır.
DEVLETE YANSIMALARI AÇISINDAN BAKTIĞIMIZDA
1-Asgari fiyat artışının devlete direkt bir olumsuz yansıması olmayacaktır.
2- Taban fiyat artışı sebebiyle işten çıkarmalarda İşsizlik Fonu devreye gireceği için direkt Bütçe masraflarını arttırma tesiri de olmayacaktır.
3- EYT sebebiyle oluşacak birinci olumsuz sonuç Aktüeryal İstikrarın olumsuz etkilenmesi ile SGK’ya muhakkak bir oranda yük gelecektir ki, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanının sözleri ile bu durum GSMH’nin Binde 1’i seviyesinde olacaktır.
4- 3600 Ek Gösterge sebebiyle emekliye ayrılacakların ikramiyeleri, Emekli Sandığının Ödemelerini arttıracak ve bu durumda bütçeden kaynak transferi yapılması zarurî olacak ve bu da masraflarda ekstra artışa yol açacaktır.
5- Taban Fiyatta meydana gelen artış oranının, Kamu Çalışanları ve Emeklilere de emsal olacağı bütün yetkililer tarafından söz edildiğine nazaran, 2023 yılı Ocak ayının birinci haftasında Memurlar ve Emeklilerin Maaşlarına en az %40, optimist bir varsayımla de yüzde 50’lik bir artışın yapılacağını söylemek mümkündür.
Bu durumdan hem SGK, hem de Emekli Sandığı etkileneceği üzere, Bütçe Sarfiyatları de direkt artacaktır. Kelam konusu ek finansman gereksiniminin kapatılması Hazine ve Maliye Bakanlığının gelir arttırıcı ve masraf azaltıcı önlemlerdeki maharetine bağlı olacaktır.
6- Son olarak, Minimum Fiyat dışındaki başka çalışanların gelirleri de artacağı için Gelir Vergisi, Patronların Ciro ve Kar Artışları sebebiyle de Tüketim ve Kurumlar Vergisi artışları Bütçe Gelirlerinin artmasına yol açacaktır.
Değerli okurlar, bütün bu iddiaların gerçekleşmesi, içinden geçtiğimiz kritik periyotta Patronların aklı selim davranışı ve sorumluluk şuuruyla hareketi ile sorumlu kamu kurumlarının misyonlarını eksiksiz yerine getirmesine bağlıdır ve hayal yahut fantezi değildir. Bu durumdan, toplumsal devlet olmanın gereği ve millet olmanın şuuru ile bütün toplum olarak dayanışma ruhuyla hareket edilmesiyle çıkılması mümkündür.
Bu gelişmelerin önümüzdeki periyotta genel ekonomik gidişe nasıl tesirde bulunacağı, “Ücret-Maaş Artışı-Enflasyon Sarmalından” nasıl çıkılacağı ve krizden kurtulmak için orta vadede neler yapılması gerektiği hususu bir sonraki yazının konusu olacaktır.
Fikret Artan
