Ekonomi idaresi 1 Ocak 2023’ten geçerli olmak üzere İstanbul’da doğalgaz faturalarında yüzde 12 indirim yaptı. Tenkitler ise neden Türkiye genelinde yapılmadığı üzerineydi.
Ekonomim.com’dan Alaattin Aktaş’ın bahisle ilgili olarak “Tüm efor ocak enflasyonunu eksi çıkarabilmek için mi?” başlıklı yazı kaleme aldı.
Aktaş’ın yazısı şöyle:
✔ TÜFE’de doğalgazın tartısı bu yıl yüzde 2’yi bulabilir. Doğalgazda İstanbul’un tartısı da yüzde 35 dolayında. İstanbul için yapılan indirim hem seçim materyali, hem İBB’yi zora sokma uğraşı, hem de ocak ayı TÜFE oranını düşük, hatta negatif çıkarabilmenin bir adımı.
✔ Zincir marketlerin fiyatları sabitlemeye yönelmek durumunda kalması da ocak ayı gayesine dönük bir gayretin sonucu…
Yıllık enflasyon oranında aralıkta başlayan ve birkaç ay daha süreceği ortada olan gerilemenin baz tesirine dayalı olduğunu bilmeyen pek kalmadı. Her ne kadar yıllık orandaki gerileme güya fiyatlar geriliyormuş üzere lanse edilmek isteniyorsa da ve tümüyle gerçek dışı olan bu görüşü “satın almaya hazır” büyük bir kitle varsa da aklı başında herkes biliyor ki yaşanan fiyat gerilemesi değil.
Öyleyse yapılması gereken belirli; fiyatların da gerilemesini sağlamak. Aralıkta örneğin 100’e satılan bir eserin fiyatını ocakta hiç olmazsa 99’a indirmek.
Bu bütün eserlerde gerçekleştirilemez olağan ki lakin aylık fiyat artış ya da azalışının temel göstergesi niteliğindeki TÜFE bazında bunu sağlamak mümkün olabilir. Yani ortalamada bir düşüş sağlanabilir.
Öyle kalemler seçer, onların fiyatına o denli müdahalelerde bulunursunuz ki, TÜFE’yi düzgün berbat etkilersiniz. Müdahale dedimse bunu hesaplamaya müdahale üzere anlamamak gerek. Kaynağa inilerek birtakım mal ve hizmetlerin fiyatı aşağı çekilebilir. Hakikaten bu yapılıyor da…
İstanbul-doğalgaz-bir taşla iki kuş!
Öncelikle şu gerçeği hatırlayalım. Yeni yılla birlikte TÜFE kapsamındaki mal ve hizmetlerin tartıları değişecek. Bu değişikliğe hanehalkı tüketim harcamaları anketinin sonuçları temel oluşturmakla birlikte her kalemin geçen yılki fiyat değişimi de tartı değişiminde rol oynuyor.
Çok genel bir prensip olarak söyleyelim; geçen yılki fiyat artışı, yüzde 64.27’lik genel artışın üstünde olan kalemlerin tartısı artıyor, daha düşük artış gösteren kalemlerin tartısı ise azalıyor. Doğal ki tüketimdeki hissesi çok düştüğü için TÜFE’den çıkarılanlar da oluyor, tıpkı halde tüketimi arttığı için TÜFE’ye eklenenler de.
Bu çerçevede TÜFE’deki tartısı en çok artacak kalemlerin başında doğalgaz var. Doğalgaza geçen yıl TÜİK’e nazaran yüzde 165.92 artırım geldi. Münasebetiyle doğalgazın TÜFE’de geçen yıl yüzde 1,5496 olan tartısı çok artacak ve tahminen de yüzde 2’yi bulacak. Yeri gelmişken TÜİK’in 2023 unsur sepeti ve yüklerini ocak ayı oranıyla birlikte 3 Şubat’ta açıklayacağını hatırlatalım.
Şimdi dönelim İstanbul’da doğalgaz fiyatlarında yapılan indirime… TÜİK, tüketici fiyatları endeksini oluştururken her vilayet ve vilayet kümesi için standart bir yükten hareket etmiyor.
Ağırlıklandırma eser bazında yapılıyor.
Doğalgaz tüketiminde İstanbul’un tartısı yüzde 35 dolayında. Lakin rastgele bir besin hususunda, rastgele bir giyside bu yük nüfusun tartısına daha yakın oluşuyor ve münasebetiyle da daha düşük dikkate alınıyor. Halbuki doğalgazda durum o denli değil ve İstanbul’un doğalgazdaki hissesi çok yüksek.
Doğalgazda yüzde 12 seviyesinde bir indirim yapıldı ancak bu sadece İstanbul için. Madem indirim yapılabiliyor, bu niçin tüm Türkiye’yi kapsamıyor, diye düşünmek gerek, değil mi…
Çünkü niyet biraz öbür, bir taşla iki kuş vurma derken kastettiğim işte bu!
Doğalgazın TÜFE’deki tartısının bu yıl yüzde 2 seviyesine çıkabileceğini belirttim. İstanbul’daki ucuzluk bu indirimle tüm TÜFE’yi 0.1 puan kadar etkileyecek. Bu elbette çok kıymetli bir oran değil lakin tekrar de hiç yoktan yeterlidir, algı istikametiyle de bir tesir doğuracaktır; ucuzluk algısı.
Kaldı ki doğalgazdaki indirim konutlar için İstanbul’la hudutlu ancak öteki alanlarda tüm Türkiye için indirim yapıldı. İbadethane ve cemevleri için yüzde 43, endüstride kullanılan için yüzde 13-25 ortası indirime gidildi. Elektrik üretiminde kullanılan doğalgaz da yüzde 13’e yakın ucuzlatıldı.
Elektrik fiyatları da sanayi kullanımında yüzde 16 indirildi.
İstanbul’da mesken aboneleri için doğalgazda yapılan indirim İGDAŞ üstünden tümüyle İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne yıkıldı.
Böylece vatandaş nezdinde hem indirim yapıldı, hem de İBB’nin mali kaynakları biraz daha kesildi.
Vatandaşa tatlı görünüyorsun ancak fatura bütçeye değil İBB’ye gidiyor. Bundan ala bir taşla iki kuş olur mu?
MARKETLER DE CENDEREYE ALINDI
Tüm uğraş ocak enflasyonunu çok düşük, hatta mümkünse eksi çıkarabilmek için. Enflasyonun düşük gelmesi için aylardır her yol denenerek dövizin artması önlenmeye çalışılıyor. Bunda başarılı olunduğu da ortada. Lakin bu yollar olağan bir ortamda, olağan bir iktisatta olağan sayılabilir mi?
Şimdi dövizi tutarak fiyatların artmasını tedbire basamağından fiyatları direkt tutma evresine geçildi. Bir yandan endüstricinin maliyetlerini aşağı çekip onların artırım yapmasını önlemek hedefiyle doğalgaz ve elektrikte indirime gidildi, bir yandan da zincir marketlere “Gelin bakalım” denildi.
Sorunları halının altına süpürmek ve vakit kazanmak… Tüm yapılan bu.
Zincir marketlere artık aba altından sopa gösterme periyodu çok geride kaldı. Ticaret Bakanı zincir marketlerin yöneticileriyle ne konuştu da bu marketlerin bir kısmı binlerce eserde fiyat dondurma kararı aldı. Herhalde hatır sorma faslına bile gerek duyulmadan sadede gelindi.
Ne taraftan baksanız görülen şu:
“Ocak ayı fiyat artışı düşük gelmenin ötesinde eksi çıksın! Çıksın ki ‘Yıllık enflasyon oranı baz tesiriyle gerilemiş görünüyor, fiyatlarda bir düşüş yok’ diyenlere karşı bir koz elde edilsin ve ‘Gördünüz mü, fiyatlar da geriliyor’ denilebilsin.”
TÜFE ocak ayında yüzde 2-3 artmış ya da sıfır yahut eksi 1 çıkmış; sokaktaki vatandaş için bunun hiçbir ehemmiyeti yok. Zira biliniyor ki TÜFE değişiminde muhakkak kalemlerin fiyatındaki hareketler değerli rol oynayabiliyor lakin bu durum, vatandaşın bütçesindeki değişimi temsil etmekten çok uzak kalıyor.
Seçim için gereç lazım
Geniş kitleler açıklanan oranı pek umursamıyorsa ne diye böylesine çok gayret gösteriliyor? Seçime hakikat üstünde daha çok konuşulacak gereç lazım. TÜFE’nin çok az artması ya da eksi çıkmasından daha hoş materyal mi olur! Aylardır enflasyonun beli, boynu; bir yerleri kırılmıyor mu zaten! Artık bu biraz daha güçlendirilecek bir söyleme dönüşsün isteniyor.
İşte ocakta bir yandan İstanbul’daki doğalgaz indirimi, bir yandan perakende fiyatları etkilemesi için sanayi için yapılan elektrik ve doğalgaz indirimleri, bir yandan zincir marketlerin fiyatlarını zorla sabitleme durumunda bırakılması…
Şimdi atılan tüm adımlar ocak ayı için. Önümüzdeki günlerde daha ayrıntılı ele alacağımız bir mevzu da TÜFE’deki husus tartıları. Oradan da farklı sonuçlar çıkabilir…
