Fikret Artan
Nüfusun büyük çoğunluğu günlük zorunlu masraflarını karşılayamama kaygısı içerisindedir. Her ne kadar dar ve sabit gelirli olarak sınıflandırılan Emekliler, Memurlar, Personeller, yani Maaş ve Fiyatla hayatını sürdürmeye çalışan kesitlerin, gerçekleştirilen yüksek oranlı artışlar ile gelir seviyeleri yaklaşık 2 katına çıkmış olsa da, temel mal ve hizmetlerin fiyatları, döviz kurlarında yaşanan yüksek oranlı artışların ve yüksek artırım yapmayı fırsat olarak gören endüstrici, esnaf ve tüccarların davranışları sonucu, neredeyse 3 katına çıkmış ve reel alım gücü %50 civarında azalmıştır.
Türkiye iktisadının en bariz özelliği periyodik olarak her 7-10 yıllık periyotlarda krize girmesidir. 1980-1987-1994-2001-2009 ve 2018 yıllarına ilişkin makro ekonomik göstergeler bunun en somut kanıtlarıdır.
Bugün içinde bulunulan durumun sebepleri, yeni kimi faktörler yanında birebir vakitte geçmiştekilerle benzeridir; Yapısal sıkıntıların çözülememesi sonucu sağlam ve istikrarlı bir iktisada sahip olunamaması ve iktisatta kaynak probleminin devam etmesi.
2001 KRİZİ REFORMLARINDA OLUMLU SONUÇLAR
Oysa, 2001 krizi sonrası uygulanan Güçlü İktisada Geçiş Programı ile Toplumsal Güvenlik ve Bankacılık başta olmak üzere birçok alanda ıslahatlar yapılmış ve uygulanan acı reçetenin sonucu olarak 2002 yılı sonunda %60’lardan %30’a düşen enflasyonla birlikte, büyüme ve istihdamda da olumlu sonuçlar ortaya çıkmıştır.
2003 yılında IMF dayanaklı programa devam edilmiş, 2005 yılında IMF ile 3 yıllık yeni bir Standby Mutabakatı yapılarak Makro Ekonomik Göstergelerde dikkat cazip güzelleşmeler sağlanarak enflasyon tek haneye kadar indirilmiştir.
Bu gelişmelerde Ham Petrol Fiyatlarındaki Düşme yanında dünyada sirkülasyonda olan sıcak paranın da değerli katkısı olmuştur.
Bu periyotta uygulanan iktisat siyaseti Yüksek Faiz-Düşük Kur-İthalata Dayalı Büyümedir. Gerçekten, 2009 yılında yaşanan kriz ile bu devirde iktisat idaresinde bulunanların sınıfta kalmasına karşın, o günkü İktisattan Sorumlu Bakanından Müsteşarına, Merkez Bankası Liderine kadar, tıpkı kusurlu uygulamalara devam ederek, döviz kurlarının çok baskı altında tutulması ile iktisadın ihracat dahil büyük oranda ithalata bağımlı hale gelmesine ve işsizliğin artmasına sebep olmuşlardır.
2009’A KADAR TAHLİL BULUNSA SORUN BİTECEKTİ
Halbuki, 2003-2009 periyodunda gerek iç, gerekse dış kaideler uygunken İktisadın Yapısal Sıkıntılarına o periyodun iktisat idaresi tarafından tahlil üretilebilmiş olunsaydı, hem 2009 krizini, hem de bugünkü krizi epey hafif olarak atlatabilirdik demek abartılı olmayacağı üzere, bugün enflasyon da %10-%20 bandında olacaktı.
Çünkü, son periyotta gerçekleşen yüksek oranlı fiyat artışlarının temel sebebi; Kelam konusu devrin iktisat idaresi tarafından, döviz kurlarının tedrici olarak yükselmesini sağlamak yerine, 13 yıl boyunca döviz kurlarının baskı altında tutulması ve bu sebeple de son yıllarda döviz şoklarına maruz kalınmasına yer hazırlanmasıdır. Tekrar etmek gerekirse, ithalata bağımlı hale getirilen iktisatta, bugün yaşanan yüksek fiyat artışlarının en değerli sebebi döviz kurlarındaki artıştır.
Bugünkü ağır krizin bir başka sebebi ise, 51 Yıllık birikime sahip Devlet Planlama Teşkilatı’nın kapatılarak, 2011 yılında Kalkınma Bakanlığı’na, 2018 yılında da Strateji ve Bütçe Başkanlığı’na dönüştürülerek, motivasyonu yok edilmiş sıradan bir kurum haline getirilmesinin ötesinde, İktisatta Makro Bakış Açısı ve Uyumun ortadan kaldırılmasıdır.
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI’NIN DEĞERİ ANLAŞILMALI
Cumhuriyetimizin 100. Yılını kutlamaya 1 yıl kala dönüp 1920’li 30’lu 40’lı ve hatta 50’li yıllara baktığımızda İzmir İktisat Kongresinden, Sanayi Planlarına, Uyum Dairesinden KİT’lerin kurulmasına kadar Karma İktisadın ve Planlamanın öncül uygulamalarına rastlamak ve %7-8 yıllık ortalama büyümeyi görmek mümkündür.
Bugün geldiğimiz noktada İktisat Siyasetinin Yatırım-Üretim-İhracat ve İstihdam olarak yine belirlenmesi çok gerçek olmakla birlikte, bunu sağlayacak kurumsal yapının yetersiz olduğunu söylemek de başka bir gerçekliktir.
Bu sebeple, Cumhuriyetin 2. Yüzyılının birinci 10-20 yılında hem içinde bulunulan ekonomik krizin atlatılması, hem de yapısal problemlerin çözülerek Ekonomik ve Toplumsal Kalkınmanın süratlice sağlanması için Devlet Planlama Teşkilatının bir an evvel tekrar ihdası bir zorunluluktur.
NEO-LİBERALİZM İRTİFA KAYBEDİYOR
Dünyadaki genel gidişatta, neo-liberalizm irtifa kaybetmekte ve kamu kesitinin iktisattaki rolünün arttırılması yer kazanmaktadır.
Türkiye’de uygulanan Planlama anlayışı ile Genel İktisat Teorisinin temel ideolojisi Kaynakların Etkin-Rasyonel Kullanılmasının sağlanmasıdır. Diğer bir tabir ile iktisat teorisi ile ülkemizdeki planlamanın nirengi noktası birebirdir.
Bunun yanında, Sivil Bürokrasinin Kurmay Takımının yetişmesinde bir okul fonksiyonu gören Devlet Planlama Teşkilatı yarım yüzyıllık deneyimi ve markasıyla bürokrasinin tamamına motivasyon katkısında bulunacaktır.
İç ve dış kamuoyuna iktisatta alınacak önlemlerin bir plan ve program dahilinde olacağını göstermek de meçhullüğü ortadan kaldırarak, somut bir kurumsal yapı ile daha kolay olacaktır.
Özellikle vurgulamak gerekir ki; İhracata Dayalı Kalkınmanın İleri Teknolojiye ve Yüksek Katma Bedelli Üretime geçişle mümkün olacağı, bu gelişmenin ise başta teknik eğitim olmak üzere çok yeterli senkronize edilmiş sektörel ve bölgesel planlama ile başarılacağı konusudur.
Somut olarak özetleyecek olursak; gerek içinde bulunulan ekonomik krizin atlatılması, gerekse ekonomik atılımın sağlanabilmesi için mevcut Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın hemen tekrar organize edilerek, Yüksek Planlama Heyetine fonksiyonellik kazandırmak da dahil olmak üzere, Devlet Planlama Teşkilatı Başkanlığına dönüştürülmesi, Türkiye Cumhuriyetine Stratejik Kurumsal Akıl ve Hafıza sağlayacak ve lakin böylelikle güçlendirilmiş bir iktisat idaresi ve kalkınmış müreffeh bir toplumla Cumhuriyet Ebediyen Payidar Olacaktır.
Fikret Artan kimdir
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi mezunu olan Fikret Artan, ABD Kaliforniya Üniversitesi’nde Memleketler arası Ticaret ve Finansman alanında yüksek lisans eğitimi aldı.
1986-2000 yılları ortasında Devlet Planlama Teşkilatı’nın Yıllık Ekonomik Programlar kısmında planlama uzmanı olarak misyon aldı.
2000-2001’de, Dış Ticaret Müsteşar Yardımcılığı yaptı.
2001’den 2004’e kadar, Türkiye’nin ABD’deki Büyükelçiliğinde, Ticaret Baş müşavirliği diplomatik misyonunda bulundu.
2018 yılından beri Emekli Bürokrattır.
KİT’ler, Özelleştirme, Makro Ekonomik İstikrarlar, Ekonomik Krizler ve Dış Ticaret alanında çalışmaları bulunmaktadır.